Syndrom sekty to zespół poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych wzorców, które rozwijają się u jednostki pod wpływem długotrwałego funkcjonowania w grupie kultowej lub silnie zideologizowanej. Według Mariusza Gajewskiego oraz Eileen Barker, osoby dotknięte tym syndromem wykazują trwałe zmiany w sposobie myślenia, percepcji świata oraz podejmowania decyzji, nawet po opuszczeniu grupy.
Janja Lalich zdefiniowała pojęcie bounded choice – ograniczonego wyboru, który występuje u członków sekt. Osoby te podejmują decyzje w obrębie sztucznie zawężonego systemu poznawczego, który przedstawia jedyną dopuszczalną drogę: lojalność wobec grupy.
Kluczowe cechy jednostki z syndromem sekty:
1.Bezkrytyczne podporządkowanie doktrynie i liderowi:
– Osoba z syndromem sekty postrzega świat w czarno-białych kategoriach, gdzie jedynie ideologia grupy jest słuszna, a wszystko poza nią stanowi zagrożenie.
– Według Barkera (1984) jednostka często uzależnia swój system wartości od doktryny grupy, nawet jeśli wydaje się ona irracjonalna dla osób z zewnątrz.
2. Izolacja poznawcza i blokada na alternatywne źródła wiedzy:
– Osoba dotknięta syndromem sekty unika konfrontacji z informacjami sprzecznymi z nauką grupy.
– Gajewski (2018) wskazuje, że w skrajnych przypadkach jednostka odcina się od literatury, mediów, a nawet od bliskich, którzy nie podzielają jej przekonań.
3.Ciagłe nawiązywanie do doktryny:
– W rozmowach osoba często cytuje liderów grupy, powtarza wyuczone frazy, stosuje „nowomowę” charakterystyczną dla sekty (np. własne definicje pojęć moralnych).
– Mechanizm ten jest elementem kontroli myśli opisanej przez Liftona (1989) – służy nie tylko autoprzypomnieniu, ale także formatowaniu rzeczywistości w ramach sekciarskiego światopoglądu.
4.Mechanizmy obronne wobec krytyki grupy:
– Każda próba zakwestionowania nauk sekty jest traktowana jako atak osobistylub „próba szatańskiego zwiedzenia” (termin używany w niektórych grupach religijnych).
– Eileen Barker (1984) opisuje ten mechanizm jako „mentalną barierę ochronną”, która izoluje jednostkę od krytycznego myślenia.
5. Lęk przed odejściem i poczucie winy:
– Osoby z syndromem sekty mogą doświadczać silnego lęku przed konsekwencjami opuszczenia grupy, często podsycanego przez jej przywódców („świat na zewnątrz jest zły i niebezpieczny”).
– Gajewski (2018) wskazuje, że jednostki, które próbują odejść, często cierpią na syndrom stresu pourazowego (PTSD), wynikający z manipulacji psychicznej.
Jak rozpoznać syndrom sekty u jednostki?
– Bezkrytyczna wiara w nieomylność doktryny.
– Używanie specyficznego języka grupy, powtarzanie dogmatów.
– Odrzucanie wszelkich informacji sprzecznych z naukami grupy.
– Niechęć do dyskusji, mechaniczne powtarzanie fraz zamiast analizy.
– Silne poczucie winy przy wątpliwościach dotyczących doktryny.
– Lęk przed opuszczeniem grupy, obawa przed „karą” duchową/społeczną.
Jak pomóc osobie z syndromem sekty?
– Nie krytykuj wprost jej przekonań – to może wywołać mechanizmy obronne.
– Zadawaj otwarte pytania, które pobudzą myślenie krytyczne („A co jeśli…?”).
– Stopniowo wprowadzaj alternatywne źródła wiedzy.
– Zaproponuj kontakt ze specjalistą zajmującym się terapią ofiar grup destrukcyjnych.