Steven Hassan – specjalista zajmujący się tematem grup destrukcyjnych – napisał kiedyś, że w większości przypadków ludzie nie dołączają do sekt. To sekty rekrutują ludzi. W tym celu posługują się szeregiem mechanizmów, które mają uśpić czujność i wzbudzić zaufanie. Mimo to powszechnym poglądem jest, że niektórzy trafiają do sekt z własnej naiwności – że najwyraźniej ktoś, kto dał się zmanipulować, musi mieć niski iloraz inteligencji lub być wyjątkowo podatny na tego typu zabiegi.
Dlaczego takie myślenie jest popularne? Otóż większość ludzi woli wierzyć w takie wyjaśnienie, ponieważ wtedy łatwiej jest sądzić, że coś takiego nie przytrafi się nam.
Właśnie to „obwinianie poszkodowanego” jest powodem silnego lęku u osób odchodzących z grup destrukcyjnych. Jeśli ktoś, kto doświadczył traumy, jest obwiniany przez społeczeństwo za swoją sytuację, mamy do czynienia z wtórną wiktymizacją. Wtórna wiktymizacja to nie tylko obwinianie, ale także bagatelizowanie szkód czy też nieodpowiednie traktowanie kogoś, kto został oszukany.
Osobie zwerbowanej zarzuca się złe podejmowanie decyzji, wady charakteru, a czasami nawet różnego rodzaju patologie. Pozwala to nam żyć w przekonaniu, że jesteśmy bezpieczni i nie należymy do typu ludzi, który mógłby kiedykolwiek uwikłać się w związek z grupą destrukcyjną. Badania przeprowadzone przez Martę Rubaj wykazały, że aż 84% ludzi uważa, iż zrekrutowani członkowie grup destrukcyjnych są naiwni. Jednocześnie respondenci tego badania twierdzili, że sami są odporni na werbunek.
Najczęściej ci, którzy kończą w grupach destrukcyjnych, robią to dlatego, że zostali aktywnie tam zaciągnięci – poddani intensywnej presji pod fałszywymi pretekstami, uwikłani w grupę i uzależnieni od niej, zanim zdążyli się zorientować, co się z nimi dzieje.
Amerykańska psycholożka Margaret Thaler Singer przeprowadziła kilka nieformalnych eksperymentów z udziałem byłej członkini grupy destrukcyjnej, której zadaniem było rekrutowanie nowych członków. Podczas tych eksperymentów była rekruterka podchodziła do osób na ulicy i przedstawiała im swoją ofertę w taki sposób, w jaki robiła to, gdy należała do grupy. Wyciągała od ludzi obietnice uczestniczenia w wykładzie, posiłku, spotkaniu dotyczącym jakiegoś wydarzenia politycznego lub seminarium. Co ciekawe, Singer i jej towarzyszka wybierały przechodniów wyglądających na odpowiedzialnych – takich, którzy kojarzyli się z sukcesem, biznesem oraz wykształceniem.
Czy osoby, do których podeszła rekrutująca kobieta, faktycznie dały się przekonać?
Tak.
Po zdradzeniu faktycznego celu rozmowy większość była nawet zaskoczona, jak łatwo zgodzili się na wszystko, co proponowała im obca osoba.
Urok osobisty, płynna rozmowa i uważna obserwacja w celu zidentyfikowania tematów, które przemawiają do danej osoby – to według Singer czynniki wpływające na sukces rekrutacji do grupy destrukcyjnej. Zanim poszkodowany zdąży się zorientować, zostaje wciągnięty, poddany presji społecznej i odcięty od źródeł wsparcia. Do osób szczególnie narażonych należą głównie ludzie młodzi, ale także osoby w kryzysie oraz samotne. Otrzymują one nagłe poczucie sensu i celu, obiecywane są im sukcesy, a w międzyczasie stale zapewnia się je o ich wyjątkowości.
Najważniejsze jednak jest odkrycie, czego dana osoba pragnie najbardziej, a następnie obiecanie jej tego w zamian za „nieszkodliwe” zobowiązanie.
Dlatego nie obwiniajmy innych za to, co im się przytrafiło. Zamiast tego przystańmy na chwilę i zadajmy sobie pytanie:
„Jaki haczyk ja bym połknął?”
Autorka: mgr psycholog Julia Łabędź
Literatura:
- Dziergawka, A. (2024). Wtórna wiktymizacja ofiar przestępstw seksualnych – aspekty normatywne i praktyczne. Prawo w działaniu. Sprawy karne, 2024(57), 164–188. https://doi.org/10.32041/pwd.5708
- Hassan, S. (1990). Combatting cult mind control. Park Street Press.
- Hassan, S. (2000). Releasing the bonds: Empowering people to think for themselves. Freedom of Mind Press.
- Królak, P. (2006). Sekty – co warto wiedzieć? Złote Myśli s.c. https://nbn-resolving.org/urn:nbn:de:0168-ssoar-70307-9
- Nelson, S. L. (2012). Cults, mind control, thought reform, and abusive groups: What clinicians should know [Doctoral dissertation, Alliant International University]. ProQuest Dissertations Publishing.
- Penny, B. (1996). Social control in Scientology (2nd ed.). [Author]. http://www.cs.cmu.edu/~dst/Fishman/Xenu/scs.pdf
- Rubaj, M. (2001). Sekty jako zagrożenie rozwoju młodzieży (praca magisterska, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie). Materiał niepublikowany.